خودارضایی؛ چرایی و درمان آن

از نگاه اسلام و روان ­شناسی

چکیده. «استمنا» يا «خودارضايي» يكي از راه‏ هاي انحرافي در ارضاي ميل جنسي است كه نسل جوان را در معرض آسيب ­هاي جدي قرار مي ‏دهد. از همين رو مي ‏توان آن را نوعي انحراف جنسي يا بيماري ناميد كه با جديت بايد در درمان آن كوشيد. در نوشته حاضر ابتدا به تعریف آن از نگاه دین و روان­شناسی پرداخته شده، سپس به نابهنجار بودن این رفتار، عوامل زمینه ساز، پیامدهای آن و خودارضایی در اسلام اشاره شده است. در پايان نيز راه­كارهايي در جهت پیش­ گیری و درمان اين مشکل ارائه شده است.

                                                         

کلید واژه ­ها: نوجوان، جوان، خودارضایی، دین، روان­ شناسی.

مقدمه

دوره نوجوانی و به­ ویژه مرحله بلوغ را ولادتی تازه ذکر می­ کنند، بدین لحاظ که ویژگی­ های آن به گونه­ ای است که گویی رابطه­ ای بین فرد با دنیای سابقش وجود ندارد. دوره ­ای ­است کاملا مستقل و از لحاظ تجربه کاملا متفاوت با گذشته. این مرحله از حیات، سن خواستن، به شگفت درآمدن، طرد­ و گاهی تمکین، سرفرودآوردن، نفی­ وانکار، حمله و سرکوب است؛ سن مبارزه، تلاش، کار و کوشش است. به همراه رشد بدن، عواطف و احساس­های گرم و آتشین پدید می­آید. سن رفاقت بازی است و دوستی‌های آتشین توأم با اخلاص در این مرحله ظاهر می­شوند. سن ­خودنمایی ، غرور، بلندپروازی، استقلال طلبی، پرتوقعی، سرکشی وطغیان، هیجان و بی­قراری، افراط وتندروی و در عین حال سن خودشناسی است. سن جستجو برای یافتن خویش است (قائمی،1378).

  پیامبر گرامی اسلام(صلی­ الله علیه واله) از جوانی با عنوان دوران جنون یاد می­ کنند[2] و علی (علیه­ السلام) هم تعبیر­ مستی جوانی (سکرالشباب) را برای این دوره به کار می­ برند[3] .

   «هال» نوجوانی را دوران طوفان و فشار و «روسو» آن را تولدی دوباره می­ داند (احمدی،1374).

   به لحاظ اهمیت و حساسیت دوره نوجوانی و جوانی، هم در متون دینی و هم در مباحث روان­شناسی این دوره از جایگاه خاصی برخوردار بوده و از جنبه­ های مختلفی به آن توجه شده است. در این نوشته محقق قصد دارد به یکی از آسیب­ های قابل توجه این دوره؛ یعنی پدیده «خودارضایی»[4] از نگاه دین و روان­شناسی بپردازد.

تعریف دینی خود ارضایی

در عرف شرع و در کلام فقهاء خودارضایی یعنی این­ که انسان عمدا با خود کاری بکند که باعث خروج مایع منی و جنابت در وی شود و فرقی نمی­کند که این عمل، به وسیله اشیاء، دست یا بدن خود یا فرد دیگری انجام شود. بنابراین هر کاری که منجر به جنابت در فرد شود خودارضایی برآن صدق می­ کند حتی اگر این امر از راه تخیّل، نگاه کردن، بوسیدن، بوییدن و امثال آن حاصل شود (البته هر نوع رابطه با همسر از این عنوان خارج است). این عمل به اتفاق علماء و فقهاء حرام بوده و جزء گناهان کبیره به حساب می­ آید[5].

تعریف روان­ شناختی خود ارضایی

·    تحریک مکانیکی آلت تناسلی با ظهور احساس شهوانی را استمناء یا جلق گویند که به هنگام بلوغ­ جنسی­ در پسر بچه­ ها همراه ­با ترشحات­ تخمی­ است ( کوچتکف ­و لاپیک ­به ­نقل ­از تقی‌زاد،1371).

·    خودارضایی، نوعی تحریک مکانیکی در دستگاه تناسلی است که درآن فرد با خود، کاری می­کند که به تخلیه هیجانی منجر می­شود (قائمی،1373).

·    این اصطلاح به کسب لذت جنسی شخصی ـ که معمولا به ارگاسم منجر می­ شود ـ به دست خود شخص اطلاق می ­شود ( پورافکاری،1380و کجباف،1378).

      جوان و نیروی جنسی

   از حدود 13ـ 16 سالگی شور و هیجان جنسی در نوجوان نمودار می­ شود. در این سال­ها اکثر پسران با نخستین آثار احتلام آشنا می­ شوند و تقریبا همه دختران عادت ماهانه را تجربه می ­کنند. جوانان  به دلیل احساس توانایی برای عمل جنسی، تشدید انگیزه­ های جنسی، کنجکاوی در مورد مسائل جنسی، تلاش برای تعیین نقش جنسی، ترس شدید از نتایج فعالیت جنسی، نسبت به امور جنسی حساس می ­شوند. این حساسیت مفرط که با ترشح هورمون­ های جنسی همراه است، تمایلات جنسی جوان را تشدید می­ کند که اگر راه مشروع و قانونی برای ارضای امیال جنسی ممکن نباشد، امکان انحراف جوان به صورت­ های خودارضایی، چشم ­چرانی، بچه­ بازی، خودفروشی و غیره وجود خواهد داشت (پارسا،1378). 

      نقطه آغازین انحراف

   تمایلات جنسی تنها مختص به دوره بلوغ نیست، بلکه از مدت­ها پیش از آن نیز به صورت احساس ویژه و تحریک­ها وجود داشته است. احساس مطبوعی که مربوط به تحریک قسمت خارجی آلت تناسلی است می­ تواند در سنین کودکستانی نیز بروز بکند. تأثیر گرما و عمل مکانیکی گوناگون در نزدیکی­ های آلت تناسلی از قبیل نوازش و لمس باسن می­ تواند بهانه­ ای برای انگیزش احساس لذت در پسر بچه­ ها باشد. تنوع محرک­های محیطی به صورت سمعی و بصری، گاهی سبب احساس لذت جنسی در کودک می­ شوند و به هنگام تکرار، به تشکیل عادت ناپسند یا به اصطلاح پزشکان بازتاب­های شرطی پاتولوژیک از نوع جنسی کمک می­کنند (کوچتکف ­ولاپیک ­به ­نقل از تقی­زاد،1371).

   وقتی کودک به سن 18ماهگی رسید بهتر است پدر و مادرها، تنها به دستشویی و حمام بروند و لباس­هایشان را در خلوت عوض کنند. بدین ترتیب به فرزندان کمک می­شود تا از وابستگی­ شان به والدین کاسته شود. بچه­ ها باید بیاموزند که بدن والدین خصوصی و محرمانه است. هر چه کودک بیش­تر شاهد برهنگی باشد بیش­تر تحریک می­ شود و همین امر ممکن است نتایج منفی در پی داشته باشد. ارتباط مستقیمی بین جنسیت بزرگسالان و آن چه که در کودکی دیده وتجربه کرده ­اند وجود دارد (بالتر به نقل از نظران و قهرمانیان،1382).

   افرادی که در سنین کودکی خیلی تحریک می­ شوند ممکن است با مشکلات بسیاری در مورد جنسیت، وارد بزرگ­سالی شوند.ممکن است هرزه و بی­ بندوبار شوند و از اعمال جنسی سوء استفاده کنند و به هر کسی به چشم یک شیء جنسی نگاه کنند یا حتی ممکن است اساسا، پا بر روی احساسات جنسی بگذارند به صورتی که دیگر قادر نخواهند بود حتی از نزدیکی بدنی هم لذت ببرند (همان منبع).

   بسیاری از هوس­های غیر مستدل و عادت­های کودکان از لحاظ جنسی موضوعی است که برای مدت زیادی از پدران و مادران مخفی می­ ماند. برای مثال، پسر بچه­ به هنگام تحریک جنسی مایل به لوس شدن است و اصرار دارد تا او را بگذارند با مادرش بخوابد، گاهی می­ خواهد پشت یا لنبر او را بمالند یا بخارانند و گاهی با میل و لذت آلت تناسلی خود را لمس می ­کند یا به آن نگاه می­ کند. بررسی و تحقیق در اعمال کودک در این مرحله بسیار مهم است. با شناخت اعمال نادرست کودک باید آنها را اصلاح نموده، نباید اجازه داد به عادت­های ناپسند تن دهند. در غیر این صورت، عادت­ها و ملکه­ های رنج­آور مشروط از قبیل زیرچشمی نگاه­ کردن، دزدکی گوش­ دادن، لمس آلت تناسلی و... چنان استحکام می­ پذیرد که دیگر موجب ارضای تمایلات جنسی کودک نمی ­شود و او به دنبال تحریک­ های جدیدتری می­رود و سرانجام انواع مختلف استفاده از تنهایی(استفاده از خود) را پیدا می­ کند که شایع­ترین آنها خودارضایی است (کوچتکف­ و لاپیک ­به ­نقل ­از تقی­ زاد،1371). 

   خودارضایی اگر در سن کودکستانی عملی غیرارادی و ناآگاهانه است، در دوره آغاز فعالیت هورمون­ها بیشتر ارادی، آگاهانه و پنهانی می­ شود. عادت پاتولوژیک به موقع متوقف نشده، به نسبت میزان رشد و توسعه تمایل­های جنسی در سنین کودکی، می­ تواند به قدری پی­گیر و مزاحم باشد که اصلاح و معالجه آن حتی به کمک متخصص همیشه امکان ­پذیر نباشد (همان منبع).

   بهنجار یا نابهنجار بود ن خود ارضایی

   یکی از چالش برانگیزترین بحث­ها در بین کارشناسان، بهنجار یا نابهنجار بودن پدیده خودارضایی است. با بررسی کتاب­هایی که در مورد انحراف­ها و اختلالهای جنسی نوشته شده و نیز با مروری بر سایت­های پزشکی و روان­ شناختی در اینترنت ، مشاهده می ­شود که دیدگاه کارشناسان در این زمینه بسیار متفاوت بوده، برخی آن را عملی طبیعی و نوعی تخلیه هیجانی و بهنجار می­ دانند و عده ای آن را نابهنجار دانسته و زیان­های  بسیاری بر آن می ­شمارند. کجباف (1378) می ­نویسد: «در نظریه­ های روان­شناسی جدید، خودارضایی وقتی تنها نوع فعالیت جنسی مورد علاقه یا عمل بوده یا چنان به افراط صورت گیرد که حکایت از وجود یک اختلال کنش جنسی داشته باشد، غیرعادی تلقی می­ شود».

   فروید معتقد بود که خستگی روانی[6] در نتیجه افراط در خودارضایی پدید می­آید. در سال­های اول قرن بیستم جنون استمناء تشخیص شایعی در بیمارستان­ های روانی آمریکا در مورد افراد جنایتکار بود (همان منبع).

   در موارد بسیار دیده شده است که مبتلایان، قبل از ارتکاب این عمل، در خود احساس تشویش و نگرانی ­و ناامنی می­کنند و آن­گاه برای رفع و تسکین آن به طور موقت دست به دامان این روش می­ شوند. پس از انجام، رخوتی در آنان حاصل می­شود و به خواب نسبتا عمیقی فرو می­روند و آرامش نسبی برایشان دست می­دهد. بعد ازمدتی به فکر عواقب، زیان­ها و یا گناه این عمل می­افتند و از نو دچار تشویش می­ شوند و آن عمل مجددا از سرگرفته می­ شود؛ لذا خودارضایی در افراد نشانه وجود یک نابسامانی یا یک اختلال روانی است و فردی که به آن تن در می­دهد فردی نامتعادل است. تکرار آن در افراد، گاهی نشانه وجود اختلال نوروتیکی است که غیر قابل کنترل به نظر می­رسد و زمانی حاکی از اختلال شخصیت است و گاهی هم نشانه ناسازگاری­ها و منفی­ بافی ­ها (قائمی،1373).

میزان شیوع آن

   این عارضه براساس بررسی ­های علمی بین پسر و دختر هر دو وجود دارد، ولی اکثر بررسی­ ها نشان می­ دهند که این امر در بین پسران، هم زودتر شروع می­شود و هم شایع­تر است (قائمی،1373). بر اساس پژوهش ­های کینزی (به نقل از همان منبع) آمار انحراف اگر در بین پسران 90 درصد باشد در دختران 60 درصد است. البته، علت این تفاوت به ساختار دستگاه تناسلی دختران برمی­ گردد که در درون بدن قرار داشته و کمتر تحریک پذیر است.

   برخی از بررسی­ های علمی و تجربی در مورد مبتلایان به این بیماری نشان داده است که بعضی نوجوانان هفته­ ای تا 8 بار چنین ابتلایی دارند. کینزی اوج این ابتلا را در سنین 12ـ 15 سال ذکر کرده­ که در دوران بلوغ و سال­های رشد بر دامنه آن افزوده می­ شود (قائمی،1373).

   علل و عوامل خوارضایی

   قائمی(1373) عوامل پدیدآورنده خودارضایی را در پنج گروه دسته بندی کرده ، که عبارتند از:

1. عوامل زیستی

·   وجود انگل­های معدی و کرمک، که سبب پیدایش خارش در مقعد و یا ورم در اطراف دستگاه تناسلی می­ شود. این خارشها در مواردی سبب احساس لذتی در کودک می­ شود که از آن پس سعی در تکرار آن داشته و به تدریج مبتلا می ­شود.

·   بلوغ زودرس.

·   وجود نامنظمی پوستی در محل ختنه، که سبب تحریک­های بی ­مورد است و یا تورم در اطراف غشاء مخاطی مهبل.

·   عدم رعایت بهداشت، به ویژه در دستگاه تناسلی و دفع.

·   رشد بدن و به خصوص رشد دستگاه تناسلی، که سببی برای تحریک­پذیری است.

  2. عوامل مکانیکی تحریک

·   دستکاری­ های کودک.

·   مالیدن خود به تشک و به رو خوابیدن و...

·   نوازش­های غلط مادران و پرورشکاران و...

·   شست وشوهای افراطی همراه با دستکاری در دستشویی و حمام.

  3. عوامل روانی

·   اختلال روانی در کودکان و نوجوانان.

·   کنجکاوی و کشف کودکان در مورد دنیای خود.

·   جستجوی اطمینان برای کودک و نوجوان، بدین معنا که منبع لذت او از بین نرفته باشد.

·   تنهایی و انزوا و احساس بی­ کسی.

  4. عوامل عاطفی

·   احساس محرومیت در کودکان و نوجوانان، به ویژه محرومیت از محبت مادری.

·   اضطراب و نگرانی.

·   ابراز محبت غلط مادر یا پرستار کودک به صورت بازی با دستگاه تناسلی.

·   احساس حقارت.

  5. عوامل اجتماعی

·   نوع بازی­های کودکان مثل کول بازی و...

·   نگاه کردن به روابط دیگران حتی حیوانات.

·   مشاهده تصاویر مستهجن و فیلم­ های مبتذل.

·   خواندن یا شنیدن داستان­ های بدآموز و جوک­ های جنسی و صحبت درباره این مسائل.

   علاوه بر موارد مذکور، عواملی چون دوستی­ های آلوده، بیماری طولانی و اقامت ­های بلندمدت در بستر، رسانه­ ها، حساسیت­ های پوستی، تقلید، لباس نامناسب، تنبیه ­بدنی و کمبود محبت را نیز می­ توان برشمرد (شرفی،1370).

   کوچتکف ­و لاپیک (1371) ­دو تن از روان­شناسان برجسته شوروی سابق پس از بحث مفصلی در این زمینه می­ نویسند:

«عوامل مستعد کننده خودارضایی کودکان را باید در بیماری­های مختلف جلدی نیز دانست که همراه با خارش و تورم در قسمت آلت تناسلی است. تحریک آلت تناسلی بسته به جریان خارج از اندازه خون در نزدیک لگن خاصره است و عوامل دیگری نیز به یاری آن می­ شتابند از قبیل خوردن غذای زیاد در شب، استعمال زیاد مایعات، غذاهای پرادویه و تند و نیز لباس تنگ محرک».

  اردوبادی (1368) می­ نویسد:

«پوشاک­ های تنگ و چسبان در آستانه بلوغ و نوجوانی و سنین بعد در هر دو گروه دختر و پسر از نظر تحریک امیال غریزی و افزایش هوس­های شهوانی دو نقش متفاوت درونی و بیرونی دارد. از نظر درونی، پوشاک تنگ (یه ویژه در قسمت کمر وشکم) یک تحریک موضعی از خود بر جای می­گذارد که منجر به تحریک اعضای تناسلی شده و تمایلات شهوانی را در نوجوان بیدار و تقویت می­کند. اما از لحاظ نمای ظاهری، همین اندازه کافی است یادآور شویم که شلوارهای تنگ و بدن نما در نمایش اعضای تحت پوشش خود به خصوص اعضای حساس بدن از لحاظ جلب توجه نوجوانان در سنین بحرانی بلوغ (و حتی مردان منحط و منحرف در سنین جوانی و بالاتر) نقش عمده تحریکی داشته، منشأ پیدایش انحراف­ های جنسی و هم­ جنس ­گرایی می­ شود». 

پیامدهای خودارضایی

 در اینجا پیامدها و زیان­های بسیاری مطرح است که به بخشی از آن­ها در قالب سه دسته پیامدهای جسمانی، روانی و اجتماعی اشاره می­ شود:

پیامدهای جسمانی

1.     خستگی و کوفتگی: انقباض شديد و يك مرتبه تمام عضلات بدن در جريان انزال (ارگاسم يا اوج لذت جنسي)، باعث مصرف سريع مواد غذايي ذخيره شده در عضلات و به طور عمده كاهش گليكوژن (ماده اصلي لازم براي توليد انرژي عضلاني) مي‏ شود. خستگي عضلاني تقريبا با سرعت تهي شدن عضلات از گليكوژن رابطه مستقيم دارد و هرچه اين سرعت بيشتر باشد،خستگي بيشتر است(گايتون،1365 به­ نقل­ از قدوسی ­زاده ­وشاکرین). در خودارضايي، به علت انقباض ‏هاي مكرر عضلات بدن، ذخاير گليكوژن عضلات به سرعت تمام مي‏ شود و خستگي و كوفتگي هميشه از عوارض بديهي آن است (قدوسی­ زاده ­و شاکرین، 1385).

2.     ناتوانی جنسی: چون هنگام عمل خودارضایی، ارضای شهوت با تحریک­های موضعی بدون آمادگی روانی به وجود می­آید سرانجام، انزال در نتیجه تحریک فوق­ العاده مراکز جنسی نخاع انجام می ­گیرد. عمل مداوم و مکرر این عمل به هنگام ضعف پدیده ­های شهوانی، سبب فرسودگی زیاد مراکز تیره پشت می ­شود که بعدها شخص را مستعد ناتوانی­ های جنسی می­ کند (کوچتکف و لاپیک به نقل از تقی­ زاد،1371).

3.     ریزش مو: خودارضايي به تدريج با تغييرات هورموني و شيميايي كه در بدن ايجاد مي‏كند، باعث افزايش هورمون جنسي مردانه؛ يعني، تستوسترون به دي هيدروتستوسترون [7] مي‏شود كه از عواقب بالا بودن ماده DHT در خون، ريزش موها ، تاسي و بزرگ شدن پروستات و عوارض ناشي از آن در پيري است (قدوسی­ زاده ­ وشاکرین،1385).

4.     اختلال­های مغزی: خودارضايي مكرر باعث تحريك بيش از حد سيستم عصبي پاراسمپاتيك و افزايش تخليه اَسِتيل­كولين[8] از انتهاي اين رشته­ ها در مغز مي‏گردد كه اين خود باعث پاره ‏اي از عوارض جسماني و رواني چون حواس‏ پرتي، كمي­ حافظه، عدم تمركز حواس، سياهي رفتن چشم و در نهايت تاري ديد مي‏شود. تمام اين علامت‏ها ناشي از تغيير تعادل ميزان مواد شيميايي موجود در مغز است كه بين سلول‏هاي عصبي رد و بدل مي‏شود و انتقال پيام‏هاي مختلف را بر عهده دارد. برخي نيز بر اين عقيده‏ اند كه علت بروز اختلالات مغزي (مانند حواس پرتي، عدم تمركز حواس و كاهش حافظه) ناشي از ظرفيت عظيمي از انرژي بدن است كه در هر بار انزال، تخليه شده و هدر مي‏رود؛ زيرا مايع مني حاوي مقدار بسيار زيادي DNA (هسته 400-300 اسپرمي كه در هر انزال خارج مي‏شود)، RNA، آنزيم‏ها، پروتئين‏ها، مواد قندي، لسيتين[9]، كلسيم، فسفر، نمك‏هاي بيولوژيك، تستوسترون و... است. اين ذخاير عظيم انرژي- كه بايد در بدن براي رشد و تقويت بخش‏هاي مختلف مورد استفاده قرارگيرد - بيهوده و به طور مكرر از بدن خارج مي‏شود و هر كدام عوارضي را به دنبال مي‏آورند. براي مثال، از آنجا كه سلول‏ هاي خوني و پلاكت‏ها در مغز استخوان‏ها توليد مي‏شود و به تكامل نهايي مي‏رسد و براي توليد آن­ها نيز انرژي بسيار زيادي مورد نياز است؛ در افراد گرفتار خودارضايي، تكامل مغز استخوان و در نتيجه توليد سلول هاي خوني با مشكل مواجه شده و منشأ كم خوني، ضعف و خستگي در اين افراد است. نيز دفع فسفر و ليستين بيش از حد از طريق انزال‏ هاي مكرر، باعث كاهش ذخاير اين مواد مي‏ شود كه مواد حياتي براي سلامتي سلول‏هاي عصبي هستند و در نتيجه اختلال عمل­كرد سيستم عصبي، مانند حواس پرتي، عدم تمركز حواس و... بروز خواهد كرد (همان منبع).

5.     پیدایش کم ­خونی به­ویژه در اثر تحریک مصنوعی و مداوم آلت تناسلی، پیدایش و گسترش تورم غدد وذی، تورم مجرای نطفه و قسمت پایانی مجرای ادرار، شل شدن عضلات تناسلی، سردرد، سرگیجه، سوت­ کشیدن گوش­ها، بی­ اشتهایی، پژمردگی و رنگ زردی در انسان به گونه­ ای که به نظر بی­ رمق آید (قائمی،1373).

6.     انزال زودرس: برای روشن شدن این مسأله ابتدا مسیر عصبی یک تحریک جنسی تا انزال را طی عمل نزدیکی بطور ساده مرور می­کنیم. ابتدا نعوظ با تحریک دو مسیر،  یکی مسیر رفلکسی که ناشی ازتحریک حواس پنج­گانه به­خصوص لامسه و بینائی، و دیگری مسیر ذهنی که ناشی از تحریک ذهنی است. از طریق این دو مسیر، مراکز نخاعی و فوق نخاعی [10]و سیستم عصبی مرکزی و هیپوتالاموس ،  ابتدا منجر به بروز نعوظ و سپس در  ادامه و استمرار تحریک مراکز جنسی مغز،  شدت تحریک به حدی بالا می­رود که فرد به حد آستانه ارضای جنسی برسد و عمل انزال صورت گیرد. این مسیر طبیعی تا انزال، با عمل نزدیک نیز می­ تواند رخ دهد  و یا طی مرحله REM خواب انجام شود. در این مرحله در افراد سالم  نعوظ آلت تناسلی  ایجاد شده و خواب دیدن و رویا  نیز رخ می­دهد. طی نعوظ ممکن است همراه با تحریکات جنسی ناشی از رویای شبانه، میزان تحریک  به حد  آستانه انزال رسیده و منجر به ارضای جنسی  و انزال طبیعی  گردد (محتلم شدن یا جنابت) .آنچه توضیح داده شد مسیر طبیعی ارضای جنسی و انزال بود، ولی طی عمل استمناء مسیر تحریک­ های رفلکسی ناشی از حواس پنج­گانه،  به­جای حس لمس تمامی بدن، محدود به حس لمس موضعی ناحیه محدودی از آلت تناسلی می­ شود. هم­چنین تحریک سایر حواس مانند بینائی، شنوائی و حتی بویائی که طی عمل نزدیکی اهمیت دارد در حد صفر خواهد بود. بنابراین جهت رسیدن به آستانه ارضای جنسی، لازم است مسیر ذهنی [11]جبران کمبود تحریک­های مسیر رفلکسی و حسی را بنماید،  لذا با فشار ذهنی و عصبی مضاعف، مغز مسیر  را به سمت رسیدن به حد آستانه انزال طی می­کند .که تکرار این فشار مضاعف  می­ تواند، عوارض عصبی به­ بار آورد. هم­چنین بتدریج مرکز عصبی تحریک­ جنسی  با کاهش آستانه ارضای جنسی و انزال،  سعی در جبران این کمبود تحریک حسی خواهد کرد تا مغز فشار کمتری را متحمل گردد. در نتیجه با کاهش آستانه ارضای جنسی  به­ تدریج فرد مبتلا به زودانزالی[12]  خواهد شد که عارضه شایع  ناشی از استمناء می ­باشد. بدین معنا که زمانی که  فرد  تحت تاثیر تحریک اندک جنسی  قرار می­ گیرد حتی زمانی که تصمیم به عمل نزدیکی می­گیرد، مسیرهای عصبی مرکزی جنسی فعال شده و با سرعت بیشتر،  تحریک جنسی کمتر، و با توجه به کاهش آستانه انزال، در مدت زمانی کمتری فرد را  به مرحله انزال و ارضای جنسی می­رساند. گاهی حتی قبل از نعوظ کامل آلت تناسلی  و اقدام به عمل نزدیکی و دخول آلت تناسلی،  فرد ارضاء می­ گردد و آنچه را که سالها با  آرزو  و ذهنیت آن اقدام به استمناء می­ کرده پس از ازدواج قادر به انجام آن و یا لذت بردن از آن نخواهد بود. حتی درصدی از بیماران که به ­دلیل ناباروری به پزشک مراجعه می­ کنند پس از گرفتن شرح حال دقیق  مشخص می­ گردد علت اصلی عدم باروری، در واقع ناتوانی در نزدیکی ناشی از زودانزالی شدید است. بدین معنی که قبل از انجام عمل دخول، آلت تناسلی فرد به حالت ارضای جنسی و انزال می­رسد و مایع منی و اسپرم داخل مهبل زن وارد نمی ­گردد تا بتواند منجر به حاملگی گردد(حقیقت[13]،1385).

7.     سیلان منی: در اثر استمناء زیاد و کاهش شدید آستانه تحریک منجر به انزال با کوچکترین محرک جنسی و یا عصبی و روحی میگردد و دفع مکرر ودائم ترشحات غدد پارایورترال و غدد فرعی جنسی و پروستات منجر به ترشح مکرر و گاهی مداوم از مجرا می ­گردد که اصطلاحا به آن سیلان منی گویند(همان منبع).

پیامدهای روحی و روانی

1.     ضعف حافظه و حواس پرتی، اضطراب، انزوا و گوشه­گیری، افسردگی، بی­نشاطی و لذت نبردن از زندگی، پرخاشگری، بداخلاقی و تندخویی، کسالت دائمی، ضعف اراده، احساس حقارت، عدم اعتماد به نفس، احساس گناه و عذاب وجدان همگی برون­ دادهای روانی و روحی خودارضایی هستند (قائمی،1373).

2.     فرد از نظر فکری نوعی توجه نسبتا مداوم به موضوع­های جنسی پیدا می­کند که این امر مانع تفکر آزاد می ­شود و بنابراین ازعوامل رکود فکری به حساب می­آید (کجباف،1378).

3.     این عمل به هیچ ­وجه نمی­تواند جانشین لذت کاملی بشود که از طریق نزدیکی طبیعی حاصل می­گردد. ممکن است موقتا شخص را از آن ناراحتی جسمی خلاص کند، ولی به هیچ­وجه رضایت روحی را تأمین نمی­ کند. خودارضایی عملی است که بعدا به ناراحتی تبدیل می­شود و شخص مرتکب را دچار نارضایتی، محکومیت نفس و افکاری می­کند که شدیدا در وضع اجتماعی و جنسی او اثرات سوئی باقی می­ گذارد (استون و استون به نقل از اخوان،1378).

4.     افرادی که خودارضایی به تعداد بسیار زیاد انجام می­دهند منجر به عوارض شدید عصبی بدنی مثل لاغری، لرزش، افسردگی و اضطراب می­گردد. البته جای بحث دارد که آیا مشکلات عصبی و اضطراب و زمینه مشکل روحی، منجر به استمناء به مقدار زیاد می­ گردد  یا استمناء زیاد، منجر به افسردگی و اضطراب می­ شود؟ ولی به هرحال شیوع آن، در بیماران روحی و بستری بخش روانی بسیار بالاست (حقیقت،1385).

پیامدهای اجتماعی

1.     بالا رفتن آستانه رضایتمندی جنسی: افرادی که دست به این عمل ­می­زنند به تحریک خشن اعضای تناسلی خویش عادت می­ کنند و به مرور زمان آستانه رضایتمندی جنسی آنان بالا می ­رود و برای این­که از این تحریک­ها لذت ببرند- با توجه به این­که به مرور زمان ارگانیزم به این سطح تحریک عادت می­ کند و این عادت موجب می­شود که از عمل خود لذتی ­نبرند - بنابراین مجبور می­ شوند بر شدت و میزان تحریک خویش بیافزایند (فزون­ طلبی) و در چنین شرایطی، تحریک­های لطیف زنانه پاسخ­گوی نیازهای چنین افرادی نمی ­شود و چون رضایتمندی از رابطه جنسی از اساسی­ترین عوامل استحکام کانون خانواده است، اسباب ناسازگاری زناشویی، بی­میلی نسبت به همسر و لذت نبردن از زندگی مشترک فراهم می­ شود.

2.     بلوغ زودرس و آسیب­های ناشی از آن: تحریک افراطی غدد جنسی که سبب پرکاری نامتناسب می­شود بلوغ زودرس را به دنبال دارد. در حالی که وضع عادی بلوغ(در پسران) در 15ـ 18 سالگی است، این مسأله ممکن است در 11ـ12 سالگی در نوجوان پدید آید. از جمله خطرهای بلوغ زودرس این است که فرد به بیداری جنسی رسیده، ولی به جهت نداشتن هدف، نارسی عقل و تجربه ناکافی در معرض اغفال و رفتارهای ناروا قرار دارد. همچنین این افراد در معرض این خطر هم هستند که به خاطر فشارهای جنسی، در صورت فراهم بودن زمینه، زودتر اقدام به ازدواج کنند قبل از این که از لحاظ سایر ابعاد (شناختی، عاطفی، اقتصادی، سیاسی، توانمندی­های فیزیکی و...) به رشد لازم و کافی رسیده باشند که پیامدهای بسیاری می­تواند داشته باشد. نیز در صورت فراهم نبودن زمینه، ممکن است مشکلاتی از قبیل فرار از خانه، پرخاشگری، انحراف­های جنسی و غیر آن به وجود بیاید (قائمی،1378).

3.     توجه به لذت­های شخصی سبب سستی روابط اجتماعی و در نتیجه گوشه ­گیری در فرد ­شده و زندگی جمعی را با خطر مواجه می­ک ند.

4.     این افراد از این که با خود مشغولند رضایت دارند و از هدف واقعی غریزه جنسی که ازدواج است به تدریج دور می ­شوند. همین مسأله گریز از ازدواج، به تنهایی می­تواند زمینه مساعدی برای بسیاری از انحراف­ها، بزهکاری­ها و رفتارهای ضداجتماعی در فرد باشد.

مرحوم صاحب جواهر در آخر کتاب حدود می­ نویسد: هر کس با دست یا عضو دیگرش کاری کند که منی از او خارج شود باید تعزیر شود؛ چون کار حرام، بلکه کبیره­ ای مرتکب شده است. چنانچه از امام صادق (علیه ­السلام) از حکم آن می ­پرسند، آن حضرت می­ فرمایند: « گناه بزرگی است که خداوند در قرآن مجید از آن نهی فرموده است و استمناء کننده مثل این است که با خودش ازدواج کرده، اگر کسی که چنین کاری می­کند بشناسم با او هم غذا نمی ­شوم». راوی حدیث از ایشان می­ پرسد: از کجای قرآن این حکم فهمیده می­ شود؟ حضرت می­ فرمایند:«از آیه فمن ابتغی وراء ذلک فاولئک هم العادون ؛ یعنی هر کس با غیر همسر و کنیزش شهوتش را دفع کند، اینان تجاوز کارانند». راوی می پرسد: آیا گناه زنا بزرگ­تر­ است یا خودارضایی؟ حضرت فرمودند:«خودارضایی گناه بزرگی است[14]»[ ولی نفرمودند از زنا بزرگ­تر است].

هم­چنین امام­ صادق (علیه­ السلام) فرمودند: «سه دسته­ اند که خداوند با ایشان سخن نمی­ گوید و به ایشان با نظر رحمت نمی­ نگرد و پاکشان نفرموده و بر ایشان عذاب دردناکی است: ... و کسی که به وسیله عضو خود شهوتش را دفع می­ کند و کسی که با او لواط کرده باشند»[15].

رسول­ خدا (صلی­ الله ­علیه­ وآله­ وسلم) فرمودند:« هرکس با دست شهوتش را بیرون کند ملعون است»[16].

امام­ صادق(علیه ­السلام) فرمودند:« امیرمؤمنان (علیه ­السلام) به مردی برخورد که با آلت خود بازی می­ کرد، حضرت آن­چنان بر دستش زدند که دستش سرخ شد و سپس از بیت ­المال او را داماد کرد»[17]. 

فقها در چند جای فقه به حرمت و پیامدهای ارتکاب این عمل پرداخته­ اند، از جمله در بحث روزه که یکی از مبطلات روزه را خودارضایی ذکر می­کنند که علاوه بر قضای روزه، کفاره جمع نیز بر فرد واجب می­ شود[18]. همچنین در بحث حج مطرح است که اگر کسی در حال احرام خودارضایی کند باید شتری را قربانی کند و بنابر احتیاط واجب همانند جماع موجب بطلان حج نیز می ­شود[19].

با توجه به روایات اهل بیت(علیهم ­السلام) و سخنانی که از فقهای دین ذکر شد روشن می­شود که در اسلام عمل خودارضایی حرام و از گناهان بزرگ به شمار می­ رود که مرتکب آن باید تعزیر شود، مورد لعن و نفرین رسول گرامی اسلام(صلی­ الله­ علیه­ وآله­) و مورد طرد امام صادق(علیه ­السلام) واقع شده، از سایه رحمت خداوند دور بوده، به شدت عذاب خواهد شد و موجب بطلان حج و روزه و وجوب کفاره می ­شود. امید است خداوند متعال جوانان ما را از شرّ این عمل پلید مصون بدارد.

­راه­کارهای پیش­گیری

1.     برای این که فرد گرفتار چنین عادت زشتی نشود رعایت بهداشت عمومی و به خصوص بهداشت دستگاه تناسلی ضروری است.

2.     پرستاران و مادران باید مراقب باشد که کودک را به صورت غلط نوازش نکنند، بعضی از مادران دوست دارند که با آلت نوزاد خود بازی کنند و به این روش آنها را مورد نوازش، مهر ومحبت خود قرار دهند که به یقین این رفتار نادرست است. همچنین موقع استحمام و دستشویی نیز از شست وشوی افراطی دستگاه دفع و اندام جنسی کودک خودداری کنند و از دست­ ورزی آلت توسط خود کودک نیز هشیارانه جلوگیری کنند.

3.     شیوه درست خوابیدن را به کودک یاد دهند و اجازه ندهند که کودک به مالیدن خود به تشک و به رو خوابیدن عادت کند.

4.     اگر با کودک خود به حمام می­روید حتما عورتین خود را از او بپوشانید.

5.     والدین باید مراقب باشند که در حضور نوزاد خود آمیزش نکنند، که رسول اکرم (صلی­ الله­ علیه­ وآله­) فرمودند: «به خدا قسم اگر مردی با همسر خود بیامیزد و در اتاق کودک بیداری آن دو را در حال آمیزش ببیند، سخنان آنها و صدای نفسشان را بشنود، آن کودک هرگز رستگار نخواهد شد، اگر دختر باشد یا پسر سرانجام به زناکاری آلوده می ­شود»[20].

6.     بستر خواب کودکان بایستی از سن 10 سالگی جدا باشد، که رسول­ گرامی(صلی­ الله­ علیه­ وآله­) فرمودند: «بستر خواب پسر بچه با پسر بچه و پسر بچه با دختر پچه و دختر بچه با دختر بچه در سن ده سالگی باید از هم جدا شود»[21].

7.     مشاهده تصاویر مستهجن و فیلم­های مبتذل، شنیدن داستان­های بدآموز و جوک­های جنسی باعث تحریک کودک و نوجوان و خودارضایی در وی می­شود.

8.     هنگام بازی با کودک، از بازی­هایی مثل کول­ بازی پرهیز شود. به خصوص توصيه مي­ شود به کودکان  دختر اجازه دوچرخه سواری داده نشود که این امر باعث مالیده شدن آلت تناسلی به صندلی دوچرخه شده و یک احساس خوشایندی به آنها دست می­ دهد که زمینه ­ای برای خودارضایی می­تواند بشود. ضمن این که در روایات اهل­ بیت (علیهم­ السلام) از اسب سواری دختران نهی شده است[22].   

9.     انزوا و تنهایی کودک و نوجوان، اضطراب و نگرانی و کم­بود محبت والدینی می­تواند زمینه­ ساز چنین عملی گردد.

10. دوستی­ با افراد آلوده به خودارضایی به خصوص در نوجوانی و جوانی بسیار تأثیرگذار است.

11. از لباس­های تنگ و چسبان استفاده نشود[23]، هم­چنین بهتر است از لباس­های زیر نخی استفاده شود.

12. به منظور تخلیه انرژی زاید بدن به طور منظم و زیاد ورزش کنید.

13. از مصرف زیاد غذاهای پرچرب و ادویه­ دار به ویژه در شب خودداری شود.

14. تا حد امکان فرد به بدن عریان خود نگاه نکند و بايد از دست‏ورزي با اندام جنسي اجتناب نماید.

15. هيچ‏گاه نبايد بي­كار بود؛ شخص بايد براي اوقات فراغت خود، برنامه داشته باشد و آن را با مسافرت، مطالعه، ورزش، زيارت، عبادت و... پركند؛ چرا که بی­کاری و نداشتن برنامه­ریزی ریشه بسیاری از رفتارهای نابهنجار می­باشد.

16. از تفکر و مطالعه درباره مسائل جنسی اجتناب شود.

17. یکی از دلایل دست­ورزی اندام جنسی و در نتیجه روی آوردن به خودارضایی، ناآگاهی نوجوان از ماهیت و چگونگی عمل­کرد اندام­ جنسی و کنجکاوی هدایت نشده وی است. بنابراین بر والدین و مربیان  لازم است که به موقع و با استفاده از راه­کارهای مناسب، آگاهی­ های لازم و مورد نیاز را در اختیار نوجوان و جوان قرار دهند تا بدین وسیله نگرانی­ های آن­ها رفع و از انحراف جنسی­ شان جلوگیری شود.

راه­کارهای درمان

·    نخستين گام براي درمان اين عادت شوم، اعتقاد و ايمان به درمان‏پذيري آن و دوري از يأس و نااميدي است. اما رسيدن به نتيجه و ايجاد هرگونه تغيير نيازمند گذشت زمان و انتخاب راه صحيح و مناسب است، بنابراین نباید انتظار داشت که ظرف مدت یک هفته یا حتی یک یا چند ماه مشکل حل شود. البته این امر بستگی به این دارد که فرد چگونه به مقابله با آن برود.    مهم‏تر این که، اراده و خواست فرد، نقش كليدي و محوري را ايفا مي‏كند. درمان و چاره جويي بايد منطبق بر خواست فرد باشد؛ زيرا تا وقتي كه او نخواهد، مي‏توان گفت كه درمان نخواهد شد. بنابراين فرد اگر بخواهد، مي‏تواند برمشکلش غلبه كند و خواستن توانستن است. اراده همچون نهالي است كه بايد آن را پرورش داد تا به مرحله خودشكوفايي و ثمردهي برسد؛ به عبارت ديگر، اراده تقويت شدني و پرورش يافتني است و راه پرورش و تقويت آن اين است كه برخلاف ميل خود، اندك اندك به مقابله با اين عادت شوم برخيزد تا پس از مدتي لذت توانستن را بچشد.

·    در درمان آنچه مهم است مسأله شناخت علل و انگیزه­هاست. باید معلوم شود که چه علل و عواملی سبب ایجاد این عادت زشت در فرد شده است. آیا این انحراف دارای منشأ زیستی است یا ناشی از اختلالی روانی است؟ پیدایش آن به صورت کشف بوده یا بدآموزی دیگران در این امر دخالت داشته است؟ و... (قائمی،1373).

·    بخشی از نکته­ هایی که در بحث پیش­گیری ذکر شد، می­تواند در درمان به عنوان پیش­گیری ثانویه دوباره مطرح گردد.

با توجه به این سه نکته ، اکنون توصیه­ های مختلفی که از سوی کارشناسان برای درمان مطرح شده است به اختصار ذکر می­شود:

1.     از نگاه كردن به مناظر، فيلم‏ها و تصاوير تحريك كننده،خودداري شود و شخص به محض روبه­ رو شدن با اين امور، چشم خود را بسته و يا به زمين و يا آسمان نگاه كند.

2.     از شنيدن و خواندن مباحث و مطالب جنسي و حتي شوخي ‏هاي تحريك‏كننده و فكر كردن در اين امور، دوري شود.

3.     در مورد عواقب اخروی این عمل و زیان­ها و پیامدهای دنیوی آن خوب فکر کند.

4.     سعي شود به هنگام خواب، شكم بيش از حد معمول پر نباشد.

5.     از خوردن مواد غذايي محرّك نظیر پیاز، فلفل، تخم مرغ، ادویه ­جات و غذاهاي پرچرب اجتناب نموده و به ميزان ضرورت اكتفا شود.

6.     قبل از خواب با رفتن به توالت، مثانه تخليه شود.

7.     از نوشيدن زیاد آب و مايعات به خصوص شب‏ها و قبل از خواب پرهيز شود.

8.     هيچ‏گاه شخص نبايد به بدن عريان خود نگاه كند.

9.     هرگز نبايد به رو خوابيد، که به این شکل خوابیدن مکروه است.

10. وقتی فرد در تخت­ خواب گرفتار وسوسه انجام این عمل شد، سریع بلند شده، مشغول قدم زدن، نرمش، تماشای برنامه­ های تلویزیون و امثال آن شود.

11. هرگز عریان یا با شورت نخوابید.

12. به محض بیدار شدن رخت­خواب را ترک کند.

13. به منظور تخليه انرژي اضافی بدن، ورزش ضروری است.

14. از محیط­ های آلوده و از هر جایی که احتمال می­دهید با رفتن به آن جا دوباره وسوسه شوید، سخت دوری کنید.

15. هر اندازه که مقدور است از طبیعت و فضاهای سرسبز و بانشاط بهره­ مند شوید.

16. در موقع هجوم افکار جنسی باید از استحمام خودداری کرد.

17. استحمام کردن را نباید طول داد.

18. دوش گرفتن با آب سرد نیز بسیار مفید است.

19. هيچ‏گاه نبايد بي­كار بود؛ شخص بايد براي اوقات فراغت، برنامه داشته باشد و آن را با مطالعه، مسافرت، ورزش، زيارت، عبادت و... پر كند؛ چرا که خداوند متعال بنده بی­کار را دوست ندارد[24].

20. برنامه روزانه، به صورت فشرده تنظیم شود به گونه­ ای که فرصتی برای افکار شیطانی نباشد.

21. هرگاه  مورد هجوم افكار جنسي واقع شدید، بايد بلافاصله از مكان خلوت و دور از نظر ديگران خارج شده و خود را به كاري سرگرم كند. در اين زمينه گفتگو با دوستان، مشاركت در برنامه ­های جمعي  بسيار مفيد است.

22. هرگاه شخص مورد هجوم افكار جنسي واقع شد، بايد بلافاصله از مكان خلوت و دور از نظر ديگران خارج شود و خود را به كاري سرگرم كند.

23. در طول روز برای خود برنامه ­های تفریحی سالم ولذت­بخش در نظر بگیرد.

24. هر روز به دفعات مختلف و با تمركز فكر به خود بگويد: «من به خوبي قادرم اين اعتیاد را از خود دور كنم، من می­ توانم». تكرار اين عبارت ساده، اثر عجيبي در تقويت اراده و روحيه دارد.

25. هفته ‏اي يكي دو روز، روزه مستحبي مفيد است و اگر شخص توان آن را ندارد، ميزان غذا را كاهش و فاصله هر وعده غذا را افزايش دهد و يا وعده ­های غذایی را كاهش داده و به حداقل خوراك اكتفا كند.

26. تا حد امکان باید از هم ­کلامی، شوخي و خنده با نامحرم خودداري نموده و متکبرانه رفتار شود.

27. با خواندن قرآن، از خداوند متعال استمداد نموده و نیز به نوارهای صوتی قرآن زیاد گوش دهد.

28. هرگز از رحمت خدا ناامید نشده، با توبه، استغفار و توکل برای ترک این عمل تلاش کند.

29. به محض لغزش فورا توبه نموده و سعی کند که دیگر تکرار نشود.

30. از ذکر لاحول­ ولا قوّه ­الاّ بالله­ العلی­ العظیم، ذکر صلوات و توسّل به اهل­ بیت(علیهم­ السلام) غافل نباشد.

31. یک تقویم محرمانه تهیه نموده، روزهایی را که از کنترل شما خارج می­شود علامت بزند. برای روزهایی که موفق به کنترل و مهار نفس شد، به خود پاداش بدهد و برای روزهایی که ناموفق بود جریمه و تنبیه در نظر بگیرد(مثل روزه گرفتن، صدقه دادن، کارهای بدنی سنگین انجام دادن و هر کار مشروعی که انجام آن برای نفستان تلخ و سخت باشد).  

32. منشأ اصلی خودارضایی، عدم پاسخ صحيح و مناسب به يكي از نيازهاي واقعي انسان است كه بايد به طور طبيعي و صحيح یعنی از طریق ازدواج، ارضا شود. چنان­که در روایتی که سابقا ذکر شد امیرمؤمنان(علیه­السلام) پس تأدیب مردی که با آلت خود بازی می­کرد، وی را از بیت­المال داماد کردند[25]. این رفتار حضرت بیانگر این واقعیت است که اساسی­ترین و بهترین راه حلّ این مشکل، ازدواج می­باشد. بنابراين در صورت امكان با كم كردن سطح توقع­ها و انتظارها، بايد براي ازدواج اقدام كرد. در ضمن باید به این مطلب هم توجه نمود که اگرچه ازدواج خود به­ خود مستحب است، ولی اگر شخص نتوانست شهوت جنسی خود را مهار کند و به سوی گناه ­کشیده شد، در این صورت از نظر اسلام ازدواج بر وی واجب می­ شود؛ حتی اگر سایر شرایط ازدواج فراهم نباشد.

·    سخن پایانی این که اگر تلاش خود را کردید و هنوز نتیجه نگرفتید، برای درمان راه لازم خواهد بود که از مشاوره یک روان ­شناس یا روان ­پزشک متعهد و با تجربه کمک بگیرید.

 فهرست منابع

1.       قرآن کریم.

2.       احمدی،سیداحمد (1374)،روان­شناسی نوجوانان و جوانان، تهران:مشعل.

3.   استون،هانا و استون، ابراهام (1378)، پاسخ به مسائل­ جنسی و زناشویی (ترجمه طراز الله اخوان)، نشر آلاچیق تهران.

4.    بالتر،لارنس (1382)جلوی بچه­ها نه؟!،(ترجمه محسن ناظران و سمیه قهرمانیان)، تهران: نشر ورجاوند.

5.       پارسا، محمد (1378)، روان­شناسی رشد کودک و نوجوان، تهران:بعثت.

6.       پورافکاری، نصرت­الله (1380)، فرهنگ جامع روان­شناسی و روان­پزشکی، تهران: فرهنگ معاصر.

7.       حقیقت،مجید http://imperator.blogsky.com/?PostID=151/1385.6.13 - .

8.       شرفی، محمدرضا (1370)، دنیای جوان، تهران:تربیت.

9.       صبور اردوبادی، احمد (1368)، آیین بهزیستی در اسلام ،ج4، تهران:دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

10.   قائمی،علی (1373)، خانواده و تربیت جنسی کودکان، تهران: انجمن اولیا و مربیان

11.   قائمی،علی (1378)، شناخت، هدایت و تربیت نوجوانان و جوانان، تهران:نشر امیری.

12.   قدوسي زاده، حسن و شاکرین(1385)،3/6/85- http://www.porseman.org .

13.   کجباف،محمدباقر (1378)، روان­شناسی رفتار جنسی (نظریه­ها و دیدگاه­ها) ، تهران: نشر روان.

14.   کوچتکف،و.د ولاپیک،و.م (1371)، روان­شناسی و تربیت جنسی کودکان و نوجوانان، (ترجمه محمد تقی­ زاد)، تهران:بنیاد.