خودارضایی؛ چرایی و درمان آن
از نگاه اسلام و روان شناسی
چکیده. «استمنا» يا «خودارضايي» يكي از راه هاي انحرافي در ارضاي ميل جنسي است كه نسل جوان را در معرض آسيب هاي جدي قرار مي دهد. از همين رو مي توان آن را نوعي انحراف جنسي يا بيماري ناميد كه با جديت بايد در درمان آن كوشيد. در نوشته حاضر ابتدا به تعریف آن از نگاه دین و روانشناسی پرداخته شده، سپس به نابهنجار بودن این رفتار، عوامل زمینه ساز، پیامدهای آن و خودارضایی در اسلام اشاره شده است. در پايان نيز راهكارهايي در جهت پیش گیری و درمان اين مشکل ارائه شده است.
کلید واژه ها: نوجوان، جوان، خودارضایی، دین، روان شناسی.
دوره نوجوانی و به ویژه مرحله بلوغ را ولادتی تازه ذکر می کنند، بدین لحاظ که ویژگی های آن به گونه ای است که گویی رابطه ای بین فرد با دنیای سابقش وجود ندارد. دوره ای است کاملا مستقل و از لحاظ تجربه کاملا متفاوت با گذشته. این مرحله از حیات، سن خواستن، به شگفت درآمدن، طرد و گاهی تمکین، سرفرودآوردن، نفی وانکار، حمله و سرکوب است؛ سن مبارزه، تلاش، کار و کوشش است. به همراه رشد بدن، عواطف و احساسهای گرم و آتشین پدید میآید. سن رفاقت بازی است و دوستیهای آتشین توأم با اخلاص در این مرحله ظاهر میشوند. سن خودنمایی ، غرور، بلندپروازی، استقلال طلبی، پرتوقعی، سرکشی وطغیان، هیجان و بیقراری، افراط وتندروی و در عین حال سن خودشناسی است. سن جستجو برای یافتن خویش است (قائمی،1378).
پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه واله) از جوانی با عنوان دوران جنون یاد می کنند و علی (علیه السلام) هم تعبیر مستی جوانی (سکرالشباب) را برای این دوره به کار می برند .
«هال» نوجوانی را دوران طوفان و فشار و «روسو» آن را تولدی دوباره می داند (احمدی،1374).
به لحاظ اهمیت و حساسیت دوره نوجوانی و جوانی، هم در متون دینی و هم در مباحث روانشناسی این دوره از جایگاه خاصی برخوردار بوده و از جنبه های مختلفی به آن توجه شده است. در این نوشته محقق قصد دارد به یکی از آسیب های قابل توجه این دوره؛ یعنی پدیده «خودارضایی» از نگاه دین و روانشناسی بپردازد.
در عرف شرع و در کلام فقهاء خودارضایی یعنی این که انسان عمدا با خود کاری بکند که باعث خروج مایع منی و جنابت در وی شود و فرقی نمیکند که این عمل، به وسیله اشیاء، دست یا بدن خود یا فرد دیگری انجام شود. بنابراین هر کاری که منجر به جنابت در فرد شود خودارضایی برآن صدق می کند حتی اگر این امر از راه تخیّل، نگاه کردن، بوسیدن، بوییدن و امثال آن حاصل شود (البته هر نوع رابطه با همسر از این عنوان خارج است). این عمل به اتفاق علماء و فقهاء حرام بوده و جزء گناهان کبیره به حساب می آید.
· تحریک مکانیکی آلت تناسلی با ظهور احساس شهوانی را استمناء یا جلق گویند که به هنگام بلوغ جنسی در پسر بچه ها همراه با ترشحات تخمی است ( کوچتکف و لاپیک به نقل از تقیزاد،1371).
· خودارضایی، نوعی تحریک مکانیکی در دستگاه تناسلی است که درآن فرد با خود، کاری میکند که به تخلیه هیجانی منجر میشود (قائمی،1373).
· این اصطلاح به کسب لذت جنسی شخصی ـ که معمولا به ارگاسم منجر می شود ـ به دست خود شخص اطلاق می شود ( پورافکاری،1380و کجباف،1378).
از حدود 13ـ 16 سالگی شور و هیجان جنسی در نوجوان نمودار می شود. در این سالها اکثر پسران با نخستین آثار احتلام آشنا می شوند و تقریبا همه دختران عادت ماهانه را تجربه می کنند. جوانان به دلیل احساس توانایی برای عمل جنسی، تشدید انگیزه های جنسی، کنجکاوی در مورد مسائل جنسی، تلاش برای تعیین نقش جنسی، ترس شدید از نتایج فعالیت جنسی، نسبت به امور جنسی حساس می شوند. این حساسیت مفرط که با ترشح هورمون های جنسی همراه است، تمایلات جنسی جوان را تشدید می کند که اگر راه مشروع و قانونی برای ارضای امیال جنسی ممکن نباشد، امکان انحراف جوان به صورت های خودارضایی، چشم چرانی، بچه بازی، خودفروشی و غیره وجود خواهد داشت (پارسا،1378).
تمایلات جنسی تنها مختص به دوره بلوغ نیست، بلکه از مدتها پیش از آن نیز به صورت احساس ویژه و تحریکها وجود داشته است. احساس مطبوعی که مربوط به تحریک قسمت خارجی آلت تناسلی است می تواند در سنین کودکستانی نیز بروز بکند. تأثیر گرما و عمل مکانیکی گوناگون در نزدیکی های آلت تناسلی از قبیل نوازش و لمس باسن می تواند بهانه ای برای انگیزش احساس لذت در پسر بچه ها باشد. تنوع محرکهای محیطی به صورت سمعی و بصری، گاهی سبب احساس لذت جنسی در کودک می شوند و به هنگام تکرار، به تشکیل عادت ناپسند یا به اصطلاح پزشکان بازتابهای شرطی پاتولوژیک از نوع جنسی کمک میکنند (کوچتکف ولاپیک به نقل از تقیزاد،1371).
وقتی کودک به سن 18ماهگی رسید بهتر است پدر و مادرها، تنها به دستشویی و حمام بروند و لباسهایشان را در خلوت عوض کنند. بدین ترتیب به فرزندان کمک میشود تا از وابستگی شان به والدین کاسته شود. بچه ها باید بیاموزند که بدن والدین خصوصی و محرمانه است. هر چه کودک بیشتر شاهد برهنگی باشد بیشتر تحریک می شود و همین امر ممکن است نتایج منفی در پی داشته باشد. ارتباط مستقیمی بین جنسیت بزرگسالان و آن چه که در کودکی دیده وتجربه کرده اند وجود دارد (بالتر به نقل از نظران و قهرمانیان،1382).
افرادی که در سنین کودکی خیلی تحریک می شوند ممکن است با مشکلات بسیاری در مورد جنسیت، وارد بزرگسالی شوند.ممکن است هرزه و بی بندوبار شوند و از اعمال جنسی سوء استفاده کنند و به هر کسی به چشم یک شیء جنسی نگاه کنند یا حتی ممکن است اساسا، پا بر روی احساسات جنسی بگذارند به صورتی که دیگر قادر نخواهند بود حتی از نزدیکی بدنی هم لذت ببرند (همان منبع).
بسیاری از هوسهای غیر مستدل و عادتهای کودکان از لحاظ جنسی موضوعی است که برای مدت زیادی از پدران و مادران مخفی می ماند. برای مثال، پسر بچه به هنگام تحریک جنسی مایل به لوس شدن است و اصرار دارد تا او را بگذارند با مادرش بخوابد، گاهی می خواهد پشت یا لنبر او را بمالند یا بخارانند و گاهی با میل و لذت آلت تناسلی خود را لمس می کند یا به آن نگاه می کند. بررسی و تحقیق در اعمال کودک در این مرحله بسیار مهم است. با شناخت اعمال نادرست کودک باید آنها را اصلاح نموده، نباید اجازه داد به عادتهای ناپسند تن دهند. در غیر این صورت، عادتها و ملکه های رنجآور مشروط از قبیل زیرچشمی نگاه کردن، دزدکی گوش دادن، لمس آلت تناسلی و... چنان استحکام می پذیرد که دیگر موجب ارضای تمایلات جنسی کودک نمی شود و او به دنبال تحریک های جدیدتری میرود و سرانجام انواع مختلف استفاده از تنهایی(استفاده از خود) را پیدا می کند که شایعترین آنها خودارضایی است (کوچتکف و لاپیک به نقل از تقی زاد،1371).
خودارضایی اگر در سن کودکستانی عملی غیرارادی و ناآگاهانه است، در دوره آغاز فعالیت هورمونها بیشتر ارادی، آگاهانه و پنهانی می شود. عادت پاتولوژیک به موقع متوقف نشده، به نسبت میزان رشد و توسعه تمایلهای جنسی در سنین کودکی، می تواند به قدری پیگیر و مزاحم باشد که اصلاح و معالجه آن حتی به کمک متخصص همیشه امکان پذیر نباشد (همان منبع).
بهنجار یا نابهنجار بود ن خود ارضایی
یکی از چالش برانگیزترین بحثها در بین کارشناسان، بهنجار یا نابهنجار بودن پدیده خودارضایی است. با بررسی کتابهایی که در مورد انحرافها و اختلالهای جنسی نوشته شده و نیز با مروری بر سایتهای پزشکی و روان شناختی در اینترنت ، مشاهده می شود که دیدگاه کارشناسان در این زمینه بسیار متفاوت بوده، برخی آن را عملی طبیعی و نوعی تخلیه هیجانی و بهنجار می دانند و عده ای آن را نابهنجار دانسته و زیانهای بسیاری بر آن می شمارند. کجباف (1378) می نویسد: «در نظریه های روانشناسی جدید، خودارضایی وقتی تنها نوع فعالیت جنسی مورد علاقه یا عمل بوده یا چنان به افراط صورت گیرد که حکایت از وجود یک اختلال کنش جنسی داشته باشد، غیرعادی تلقی می شود».
فروید معتقد بود که خستگی روانی در نتیجه افراط در خودارضایی پدید میآید. در سالهای اول قرن بیستم جنون استمناء تشخیص شایعی در بیمارستان های روانی آمریکا در مورد افراد جنایتکار بود (همان منبع).
در موارد بسیار دیده شده است که مبتلایان، قبل از ارتکاب این عمل، در خود احساس تشویش و نگرانی و ناامنی میکنند و آنگاه برای رفع و تسکین آن به طور موقت دست به دامان این روش می شوند. پس از انجام، رخوتی در آنان حاصل میشود و به خواب نسبتا عمیقی فرو میروند و آرامش نسبی برایشان دست میدهد. بعد ازمدتی به فکر عواقب، زیانها و یا گناه این عمل میافتند و از نو دچار تشویش می شوند و آن عمل مجددا از سرگرفته می شود؛ لذا خودارضایی در افراد نشانه وجود یک نابسامانی یا یک اختلال روانی است و فردی که به آن تن در میدهد فردی نامتعادل است. تکرار آن در افراد، گاهی نشانه وجود اختلال نوروتیکی است که غیر قابل کنترل به نظر میرسد و زمانی حاکی از اختلال شخصیت است و گاهی هم نشانه ناسازگاریها و منفی بافی ها (قائمی،1373).
این عارضه براساس بررسی های علمی بین پسر و دختر هر دو وجود دارد، ولی اکثر بررسی ها نشان می دهند که این امر در بین پسران، هم زودتر شروع میشود و هم شایعتر است (قائمی،1373). بر اساس پژوهش های کینزی (به نقل از همان منبع) آمار انحراف اگر در بین پسران 90 درصد باشد در دختران 60 درصد است. البته، علت این تفاوت به ساختار دستگاه تناسلی دختران برمی گردد که در درون بدن قرار داشته و کمتر تحریک پذیر است.
برخی از بررسی های علمی و تجربی در مورد مبتلایان به این بیماری نشان داده است که بعضی نوجوانان هفته ای تا 8 بار چنین ابتلایی دارند. کینزی اوج این ابتلا را در سنین 12ـ 15 سال ذکر کرده که در دوران بلوغ و سالهای رشد بر دامنه آن افزوده می شود (قائمی،1373).
قائمی(1373) عوامل پدیدآورنده خودارضایی را در پنج گروه دسته بندی کرده ، که عبارتند از:
· وجود انگلهای معدی و کرمک، که سبب پیدایش خارش در مقعد و یا ورم در اطراف دستگاه تناسلی می شود. این خارشها در مواردی سبب احساس لذتی در کودک می شود که از آن پس سعی در تکرار آن داشته و به تدریج مبتلا می شود.
· بلوغ زودرس.
· وجود نامنظمی پوستی در محل ختنه، که سبب تحریکهای بی مورد است و یا تورم در اطراف غشاء مخاطی مهبل.
· عدم رعایت بهداشت، به ویژه در دستگاه تناسلی و دفع.
· رشد بدن و به خصوص رشد دستگاه تناسلی، که سببی برای تحریکپذیری است.
2. عوامل مکانیکی تحریک
· دستکاری های کودک.
· مالیدن خود به تشک و به رو خوابیدن و...
· نوازشهای غلط مادران و پرورشکاران و...
· شست وشوهای افراطی همراه با دستکاری در دستشویی و حمام.
3. عوامل روانی
· اختلال روانی در کودکان و نوجوانان.
· کنجکاوی و کشف کودکان در مورد دنیای خود.
· جستجوی اطمینان برای کودک و نوجوان، بدین معنا که منبع لذت او از بین نرفته باشد.
· تنهایی و انزوا و احساس بی کسی.
4. عوامل عاطفی
· احساس محرومیت در کودکان و نوجوانان، به ویژه محرومیت از محبت مادری.
· اضطراب و نگرانی.
· ابراز محبت غلط مادر یا پرستار کودک به صورت بازی با دستگاه تناسلی.
· احساس حقارت.
5. عوامل اجتماعی
· نوع بازیهای کودکان مثل کول بازی و...
· نگاه کردن به روابط دیگران حتی حیوانات.
· مشاهده تصاویر مستهجن و فیلم های مبتذل.
· خواندن یا شنیدن داستان های بدآموز و جوک های جنسی و صحبت درباره این مسائل.
علاوه بر موارد مذکور، عواملی چون دوستی های آلوده، بیماری طولانی و اقامت های بلندمدت در بستر، رسانه ها، حساسیت های پوستی، تقلید، لباس نامناسب، تنبیه بدنی و کمبود محبت را نیز می توان برشمرد (شرفی،1370).
کوچتکف و لاپیک (1371) دو تن از روانشناسان برجسته شوروی سابق پس از بحث مفصلی در این زمینه می نویسند:
«عوامل مستعد کننده خودارضایی کودکان را باید در بیماریهای مختلف جلدی نیز دانست که همراه با خارش و تورم در قسمت آلت تناسلی است. تحریک آلت تناسلی بسته به جریان خارج از اندازه خون در نزدیک لگن خاصره است و عوامل دیگری نیز به یاری آن می شتابند از قبیل خوردن غذای زیاد در شب، استعمال زیاد مایعات، غذاهای پرادویه و تند و نیز لباس تنگ محرک».
اردوبادی (1368) می نویسد:
«پوشاک های تنگ و چسبان در آستانه بلوغ و نوجوانی و سنین بعد در هر دو گروه دختر و پسر از نظر تحریک امیال غریزی و افزایش هوسهای شهوانی دو نقش متفاوت درونی و بیرونی دارد. از نظر درونی، پوشاک تنگ (یه ویژه در قسمت کمر وشکم) یک تحریک موضعی از خود بر جای میگذارد که منجر به تحریک اعضای تناسلی شده و تمایلات شهوانی را در نوجوان بیدار و تقویت میکند. اما از لحاظ نمای ظاهری، همین اندازه کافی است یادآور شویم که شلوارهای تنگ و بدن نما در نمایش اعضای تحت پوشش خود به خصوص اعضای حساس بدن از لحاظ جلب توجه نوجوانان در سنین بحرانی بلوغ (و حتی مردان منحط و منحرف در سنین جوانی و بالاتر) نقش عمده تحریکی داشته، منشأ پیدایش انحراف های جنسی و هم جنس گرایی می شود».
پیامدهای خودارضایی
در اینجا پیامدها و زیانهای بسیاری مطرح است که به بخشی از آنها در قالب سه دسته پیامدهای جسمانی، روانی و اجتماعی اشاره می شود:
پیامدهای جسمانی
1. خستگی و کوفتگی: انقباض شديد و يك مرتبه تمام عضلات بدن در جريان انزال (ارگاسم يا اوج لذت جنسي)، باعث مصرف سريع مواد غذايي ذخيره شده در عضلات و به طور عمده كاهش گليكوژن (ماده اصلي لازم براي توليد انرژي عضلاني) مي شود. خستگي عضلاني تقريبا با سرعت تهي شدن عضلات از گليكوژن رابطه مستقيم دارد و هرچه اين سرعت بيشتر باشد،خستگي بيشتر است(گايتون،1365 به نقل از قدوسی زاده وشاکرین). در خودارضايي، به علت انقباض هاي مكرر عضلات بدن، ذخاير گليكوژن عضلات به سرعت تمام مي شود و خستگي و كوفتگي هميشه از عوارض بديهي آن است (قدوسی زاده و شاکرین، 1385).
2. ناتوانی جنسی: چون هنگام عمل خودارضایی، ارضای شهوت با تحریکهای موضعی بدون آمادگی روانی به وجود میآید سرانجام، انزال در نتیجه تحریک فوق العاده مراکز جنسی نخاع انجام می گیرد. عمل مداوم و مکرر این عمل به هنگام ضعف پدیده های شهوانی، سبب فرسودگی زیاد مراکز تیره پشت می شود که بعدها شخص را مستعد ناتوانی های جنسی می کند (کوچتکف و لاپیک به نقل از تقی زاد،1371).
3. ریزش مو: خودارضايي به تدريج با تغييرات هورموني و شيميايي كه در بدن ايجاد ميكند، باعث افزايش هورمون جنسي مردانه؛ يعني، تستوسترون به دي هيدروتستوسترون ميشود كه از عواقب بالا بودن ماده DHT در خون، ريزش موها ، تاسي و بزرگ شدن پروستات و عوارض ناشي از آن در پيري است (قدوسی زاده وشاکرین،1385).
4. اختلالهای مغزی: خودارضايي مكرر باعث تحريك بيش از حد سيستم عصبي پاراسمپاتيك و افزايش تخليه اَسِتيلكولين از انتهاي اين رشته ها در مغز ميگردد كه اين خود باعث پاره اي از عوارض جسماني و رواني چون حواس پرتي، كمي حافظه، عدم تمركز حواس، سياهي رفتن چشم و در نهايت تاري ديد ميشود. تمام اين علامتها ناشي از تغيير تعادل ميزان مواد شيميايي موجود در مغز است كه بين سلولهاي عصبي رد و بدل ميشود و انتقال پيامهاي مختلف را بر عهده دارد. برخي نيز بر اين عقيده اند كه علت بروز اختلالات مغزي (مانند حواس پرتي، عدم تمركز حواس و كاهش حافظه) ناشي از ظرفيت عظيمي از انرژي بدن است كه در هر بار انزال، تخليه شده و هدر ميرود؛ زيرا مايع مني حاوي مقدار بسيار زيادي DNA (هسته 400-300 اسپرمي كه در هر انزال خارج ميشود)، RNA، آنزيمها، پروتئينها، مواد قندي، لسيتين، كلسيم، فسفر، نمكهاي بيولوژيك، تستوسترون و... است. اين ذخاير عظيم انرژي- كه بايد در بدن براي رشد و تقويت بخشهاي مختلف مورد استفاده قرارگيرد - بيهوده و به طور مكرر از بدن خارج ميشود و هر كدام عوارضي را به دنبال ميآورند. براي مثال، از آنجا كه سلول هاي خوني و پلاكتها در مغز استخوانها توليد ميشود و به تكامل نهايي ميرسد و براي توليد آنها نيز انرژي بسيار زيادي مورد نياز است؛ در افراد گرفتار خودارضايي، تكامل مغز استخوان و در نتيجه توليد سلول هاي خوني با مشكل مواجه شده و منشأ كم خوني، ضعف و خستگي در اين افراد است. نيز دفع فسفر و ليستين بيش از حد از طريق انزال هاي مكرر، باعث كاهش ذخاير اين مواد مي شود كه مواد حياتي براي سلامتي سلولهاي عصبي هستند و در نتيجه اختلال عملكرد سيستم عصبي، مانند حواس پرتي، عدم تمركز حواس و... بروز خواهد كرد (همان منبع).
5. پیدایش کم خونی بهویژه در اثر تحریک مصنوعی و مداوم آلت تناسلی، پیدایش و گسترش تورم غدد وذی، تورم مجرای نطفه و قسمت پایانی مجرای ادرار، شل شدن عضلات تناسلی، سردرد، سرگیجه، سوت کشیدن گوشها، بی اشتهایی، پژمردگی و رنگ زردی در انسان به گونه ای که به نظر بی رمق آید (قائمی،1373).
6. انزال زودرس: برای روشن شدن این مسأله ابتدا مسیر عصبی یک تحریک جنسی تا انزال را طی عمل نزدیکی بطور ساده مرور میکنیم. ابتدا نعوظ با تحریک دو مسیر، یکی مسیر رفلکسی که ناشی ازتحریک حواس پنجگانه بهخصوص لامسه و بینائی، و دیگری مسیر ذهنی که ناشی از تحریک ذهنی است. از طریق این دو مسیر، مراکز نخاعی و فوق نخاعی و سیستم عصبی مرکزی و هیپوتالاموس ، ابتدا منجر به بروز نعوظ و سپس در ادامه و استمرار تحریک مراکز جنسی مغز، شدت تحریک به حدی بالا میرود که فرد به حد آستانه ارضای جنسی برسد و عمل انزال صورت گیرد. این مسیر طبیعی تا انزال، با عمل نزدیک نیز می تواند رخ دهد و یا طی مرحله REM خواب انجام شود. در این مرحله در افراد سالم نعوظ آلت تناسلی ایجاد شده و خواب دیدن و رویا نیز رخ میدهد. طی نعوظ ممکن است همراه با تحریکات جنسی ناشی از رویای شبانه، میزان تحریک به حد آستانه انزال رسیده و منجر به ارضای جنسی و انزال طبیعی گردد (محتلم شدن یا جنابت) .آنچه توضیح داده شد مسیر طبیعی ارضای جنسی و انزال بود، ولی طی عمل استمناء مسیر تحریک های رفلکسی ناشی از حواس پنجگانه، بهجای حس لمس تمامی بدن، محدود به حس لمس موضعی ناحیه محدودی از آلت تناسلی می شود. همچنین تحریک سایر حواس مانند بینائی، شنوائی و حتی بویائی که طی عمل نزدیکی اهمیت دارد در حد صفر خواهد بود. بنابراین جهت رسیدن به آستانه ارضای جنسی، لازم است مسیر ذهنی جبران کمبود تحریکهای مسیر رفلکسی و حسی را بنماید، لذا با فشار ذهنی و عصبی مضاعف، مغز مسیر را به سمت رسیدن به حد آستانه انزال طی میکند .که تکرار این فشار مضاعف می تواند، عوارض عصبی به بار آورد. همچنین بتدریج مرکز عصبی تحریک جنسی با کاهش آستانه ارضای جنسی و انزال، سعی در جبران این کمبود تحریک حسی خواهد کرد تا مغز فشار کمتری را متحمل گردد. در نتیجه با کاهش آستانه ارضای جنسی به تدریج فرد مبتلا به زودانزالی خواهد شد که عارضه شایع ناشی از استمناء می باشد. بدین معنا که زمانی که فرد تحت تاثیر تحریک اندک جنسی قرار می گیرد حتی زمانی که تصمیم به عمل نزدیکی میگیرد، مسیرهای عصبی مرکزی جنسی فعال شده و با سرعت بیشتر، تحریک جنسی کمتر، و با توجه به کاهش آستانه انزال، در مدت زمانی کمتری فرد را به مرحله انزال و ارضای جنسی میرساند. گاهی حتی قبل از نعوظ کامل آلت تناسلی و اقدام به عمل نزدیکی و دخول آلت تناسلی، فرد ارضاء می گردد و آنچه را که سالها با آرزو و ذهنیت آن اقدام به استمناء می کرده پس از ازدواج قادر به انجام آن و یا لذت بردن از آن نخواهد بود. حتی درصدی از بیماران که به دلیل ناباروری به پزشک مراجعه می کنند پس از گرفتن شرح حال دقیق مشخص می گردد علت اصلی عدم باروری، در واقع ناتوانی در نزدیکی ناشی از زودانزالی شدید است. بدین معنی که قبل از انجام عمل دخول، آلت تناسلی فرد به حالت ارضای جنسی و انزال میرسد و مایع منی و اسپرم داخل مهبل زن وارد نمی گردد تا بتواند منجر به حاملگی گردد(حقیقت،1385).
7. سیلان منی: در اثر استمناء زیاد و کاهش شدید آستانه تحریک منجر به انزال با کوچکترین محرک جنسی و یا عصبی و روحی میگردد و دفع مکرر ودائم ترشحات غدد پارایورترال و غدد فرعی جنسی و پروستات منجر به ترشح مکرر و گاهی مداوم از مجرا می گردد که اصطلاحا به آن سیلان منی گویند(همان منبع).
پیامدهای روحی و روانی
1. ضعف حافظه و حواس پرتی، اضطراب، انزوا و گوشهگیری، افسردگی، بینشاطی و لذت نبردن از زندگی، پرخاشگری، بداخلاقی و تندخویی، کسالت دائمی، ضعف اراده، احساس حقارت، عدم اعتماد به نفس، احساس گناه و عذاب وجدان همگی برون دادهای روانی و روحی خودارضایی هستند (قائمی،1373).
2. فرد از نظر فکری نوعی توجه نسبتا مداوم به موضوعهای جنسی پیدا میکند که این امر مانع تفکر آزاد می شود و بنابراین ازعوامل رکود فکری به حساب میآید (کجباف،1378).
3. این عمل به هیچ وجه نمیتواند جانشین لذت کاملی بشود که از طریق نزدیکی طبیعی حاصل میگردد. ممکن است موقتا شخص را از آن ناراحتی جسمی خلاص کند، ولی به هیچوجه رضایت روحی را تأمین نمی کند. خودارضایی عملی است که بعدا به ناراحتی تبدیل میشود و شخص مرتکب را دچار نارضایتی، محکومیت نفس و افکاری میکند که شدیدا در وضع اجتماعی و جنسی او اثرات سوئی باقی می گذارد (استون و استون به نقل از اخوان،1378).
4. افرادی که خودارضایی به تعداد بسیار زیاد انجام میدهند منجر به عوارض شدید عصبی بدنی مثل لاغری، لرزش، افسردگی و اضطراب میگردد. البته جای بحث دارد که آیا مشکلات عصبی و اضطراب و زمینه مشکل روحی، منجر به استمناء به مقدار زیاد می گردد یا استمناء زیاد، منجر به افسردگی و اضطراب می شود؟ ولی به هرحال شیوع آن، در بیماران روحی و بستری بخش روانی بسیار بالاست (حقیقت،1385).
پیامدهای اجتماعی
1. بالا رفتن آستانه رضایتمندی جنسی: افرادی که دست به این عمل میزنند به تحریک خشن اعضای تناسلی خویش عادت می کنند و به مرور زمان آستانه رضایتمندی جنسی آنان بالا می رود و برای اینکه از این تحریکها لذت ببرند- با توجه به اینکه به مرور زمان ارگانیزم به این سطح تحریک عادت می کند و این عادت موجب میشود که از عمل خود لذتی نبرند - بنابراین مجبور می شوند بر شدت و میزان تحریک خویش بیافزایند (فزون طلبی) و در چنین شرایطی، تحریکهای لطیف زنانه پاسخگوی نیازهای چنین افرادی نمی شود و چون رضایتمندی از رابطه جنسی از اساسیترین عوامل استحکام کانون خانواده است، اسباب ناسازگاری زناشویی، بیمیلی نسبت به همسر و لذت نبردن از زندگی مشترک فراهم می شود.
2. بلوغ زودرس و آسیبهای ناشی از آن: تحریک افراطی غدد جنسی که سبب پرکاری نامتناسب میشود بلوغ زودرس را به دنبال دارد. در حالی که وضع عادی بلوغ(در پسران) در 15ـ 18 سالگی است، این مسأله ممکن است در 11ـ12 سالگی در نوجوان پدید آید. از جمله خطرهای بلوغ زودرس این است که فرد به بیداری جنسی رسیده، ولی به جهت نداشتن هدف، نارسی عقل و تجربه ناکافی در معرض اغفال و رفتارهای ناروا قرار دارد. همچنین این افراد در معرض این خطر هم هستند که به خاطر فشارهای جنسی، در صورت فراهم بودن زمینه، زودتر اقدام به ازدواج کنند قبل از این که از لحاظ سایر ابعاد (شناختی، عاطفی، اقتصادی، سیاسی، توانمندیهای فیزیکی و...) به رشد لازم و کافی رسیده باشند که پیامدهای بسیاری میتواند داشته باشد. نیز در صورت فراهم نبودن زمینه، ممکن است مشکلاتی از قبیل فرار از خانه، پرخاشگری، انحرافهای جنسی و غیر آن به وجود بیاید (قائمی،1378).
3. توجه به لذتهای شخصی سبب سستی روابط اجتماعی و در نتیجه گوشه گیری در فرد شده و زندگی جمعی را با خطر مواجه میک ند.
4. این افراد از این که با خود مشغولند رضایت دارند و از هدف واقعی غریزه جنسی که ازدواج است به تدریج دور می شوند. همین مسأله گریز از ازدواج، به تنهایی میتواند زمینه مساعدی برای بسیاری از انحرافها، بزهکاریها و رفتارهای ضداجتماعی در فرد باشد.
خودارضایی در اسلام
مرحوم صاحب جواهر در آخر کتاب حدود می نویسد: هر کس با دست یا عضو دیگرش کاری کند که منی از او خارج شود باید تعزیر شود؛ چون کار حرام، بلکه کبیره ای مرتکب شده است. چنانچه از امام صادق (علیه السلام) از حکم آن می پرسند، آن حضرت می فرمایند: « گناه بزرگی است که خداوند در قرآن مجید از آن نهی فرموده است و استمناء کننده مثل این است که با خودش ازدواج کرده، اگر کسی که چنین کاری میکند بشناسم با او هم غذا نمی شوم». راوی حدیث از ایشان می پرسد: از کجای قرآن این حکم فهمیده می شود؟ حضرت می فرمایند:«از آیه فمن ابتغی وراء ذلک فاولئک هم العادون ؛ یعنی هر کس با غیر همسر و کنیزش شهوتش را دفع کند، اینان تجاوز کارانند». راوی می پرسد: آیا گناه زنا بزرگتر است یا خودارضایی؟ حضرت فرمودند:«خودارضایی گناه بزرگی است»[ ولی نفرمودند از زنا بزرگتر است].
همچنین امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «سه دسته اند که خداوند با ایشان سخن نمی گوید و به ایشان با نظر رحمت نمی نگرد و پاکشان نفرموده و بر ایشان عذاب دردناکی است: ... و کسی که به وسیله عضو خود شهوتش را دفع می کند و کسی که با او لواط کرده باشند».
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند:« هرکس با دست شهوتش را بیرون کند ملعون است».
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:« امیرمؤمنان (علیه السلام) به مردی برخورد که با آلت خود بازی می کرد، حضرت آنچنان بر دستش زدند که دستش سرخ شد و سپس از بیت المال او را داماد کرد».
فقها در چند جای فقه به حرمت و پیامدهای ارتکاب این عمل پرداخته اند، از جمله در بحث روزه که یکی از مبطلات روزه را خودارضایی ذکر میکنند که علاوه بر قضای روزه، کفاره جمع نیز بر فرد واجب می شود. همچنین در بحث حج مطرح است که اگر کسی در حال احرام خودارضایی کند باید شتری را قربانی کند و بنابر احتیاط واجب همانند جماع موجب بطلان حج نیز می شود.
با توجه به روایات اهل بیت(علیهم السلام) و سخنانی که از فقهای دین ذکر شد روشن میشود که در اسلام عمل خودارضایی حرام و از گناهان بزرگ به شمار می رود که مرتکب آن باید تعزیر شود، مورد لعن و نفرین رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) و مورد طرد امام صادق(علیه السلام) واقع شده، از سایه رحمت خداوند دور بوده، به شدت عذاب خواهد شد و موجب بطلان حج و روزه و وجوب کفاره می شود. امید است خداوند متعال جوانان ما را از شرّ این عمل پلید مصون بدارد.
راهکارهای پیشگیری
1. برای این که فرد گرفتار چنین عادت زشتی نشود رعایت بهداشت عمومی و به خصوص بهداشت دستگاه تناسلی ضروری است.
2. پرستاران و مادران باید مراقب باشد که کودک را به صورت غلط نوازش نکنند، بعضی از مادران دوست دارند که با آلت نوزاد خود بازی کنند و به این روش آنها را مورد نوازش، مهر ومحبت خود قرار دهند که به یقین این رفتار نادرست است. همچنین موقع استحمام و دستشویی نیز از شست وشوی افراطی دستگاه دفع و اندام جنسی کودک خودداری کنند و از دست ورزی آلت توسط خود کودک نیز هشیارانه جلوگیری کنند.
3. شیوه درست خوابیدن را به کودک یاد دهند و اجازه ندهند که کودک به مالیدن خود به تشک و به رو خوابیدن عادت کند.
4. اگر با کودک خود به حمام میروید حتما عورتین خود را از او بپوشانید.
5. والدین باید مراقب باشند که در حضور نوزاد خود آمیزش نکنند، که رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «به خدا قسم اگر مردی با همسر خود بیامیزد و در اتاق کودک بیداری آن دو را در حال آمیزش ببیند، سخنان آنها و صدای نفسشان را بشنود، آن کودک هرگز رستگار نخواهد شد، اگر دختر باشد یا پسر سرانجام به زناکاری آلوده می شود».
6. بستر خواب کودکان بایستی از سن 10 سالگی جدا باشد، که رسول گرامی(صلی الله علیه وآله) فرمودند: «بستر خواب پسر بچه با پسر بچه و پسر بچه با دختر پچه و دختر بچه با دختر بچه در سن ده سالگی باید از هم جدا شود».
7. مشاهده تصاویر مستهجن و فیلمهای مبتذل، شنیدن داستانهای بدآموز و جوکهای جنسی باعث تحریک کودک و نوجوان و خودارضایی در وی میشود.
8. هنگام بازی با کودک، از بازیهایی مثل کول بازی پرهیز شود. به خصوص توصيه مي شود به کودکان دختر اجازه دوچرخه سواری داده نشود که این امر باعث مالیده شدن آلت تناسلی به صندلی دوچرخه شده و یک احساس خوشایندی به آنها دست می دهد که زمینه ای برای خودارضایی میتواند بشود. ضمن این که در روایات اهل بیت (علیهم السلام) از اسب سواری دختران نهی شده است.
9. انزوا و تنهایی کودک و نوجوان، اضطراب و نگرانی و کمبود محبت والدینی میتواند زمینه ساز چنین عملی گردد.
10. دوستی با افراد آلوده به خودارضایی به خصوص در نوجوانی و جوانی بسیار تأثیرگذار است.
11. از لباسهای تنگ و چسبان استفاده نشود، همچنین بهتر است از لباسهای زیر نخی استفاده شود.
12. به منظور تخلیه انرژی زاید بدن به طور منظم و زیاد ورزش کنید.
13. از مصرف زیاد غذاهای پرچرب و ادویه دار به ویژه در شب خودداری شود.
14. تا حد امکان فرد به بدن عریان خود نگاه نکند و بايد از دستورزي با اندام جنسي اجتناب نماید.
15. هيچگاه نبايد بيكار بود؛ شخص بايد براي اوقات فراغت خود، برنامه داشته باشد و آن را با مسافرت، مطالعه، ورزش، زيارت، عبادت و... پركند؛ چرا که بیکاری و نداشتن برنامهریزی ریشه بسیاری از رفتارهای نابهنجار میباشد.
16. از تفکر و مطالعه درباره مسائل جنسی اجتناب شود.
17. یکی از دلایل دستورزی اندام جنسی و در نتیجه روی آوردن به خودارضایی، ناآگاهی نوجوان از ماهیت و چگونگی عملکرد اندام جنسی و کنجکاوی هدایت نشده وی است. بنابراین بر والدین و مربیان لازم است که به موقع و با استفاده از راهکارهای مناسب، آگاهی های لازم و مورد نیاز را در اختیار نوجوان و جوان قرار دهند تا بدین وسیله نگرانی های آنها رفع و از انحراف جنسی شان جلوگیری شود.
· نخستين گام براي درمان اين عادت شوم، اعتقاد و ايمان به درمانپذيري آن و دوري از يأس و نااميدي است. اما رسيدن به نتيجه و ايجاد هرگونه تغيير نيازمند گذشت زمان و انتخاب راه صحيح و مناسب است، بنابراین نباید انتظار داشت که ظرف مدت یک هفته یا حتی یک یا چند ماه مشکل حل شود. البته این امر بستگی به این دارد که فرد چگونه به مقابله با آن برود. مهمتر این که، اراده و خواست فرد، نقش كليدي و محوري را ايفا ميكند. درمان و چاره جويي بايد منطبق بر خواست فرد باشد؛ زيرا تا وقتي كه او نخواهد، ميتوان گفت كه درمان نخواهد شد. بنابراين فرد اگر بخواهد، ميتواند برمشکلش غلبه كند و خواستن توانستن است. اراده همچون نهالي است كه بايد آن را پرورش داد تا به مرحله خودشكوفايي و ثمردهي برسد؛ به عبارت ديگر، اراده تقويت شدني و پرورش يافتني است و راه پرورش و تقويت آن اين است كه برخلاف ميل خود، اندك اندك به مقابله با اين عادت شوم برخيزد تا پس از مدتي لذت توانستن را بچشد.
· در درمان آنچه مهم است مسأله شناخت علل و انگیزههاست. باید معلوم شود که چه علل و عواملی سبب ایجاد این عادت زشت در فرد شده است. آیا این انحراف دارای منشأ زیستی است یا ناشی از اختلالی روانی است؟ پیدایش آن به صورت کشف بوده یا بدآموزی دیگران در این امر دخالت داشته است؟ و... (قائمی،1373).
· بخشی از نکته هایی که در بحث پیشگیری ذکر شد، میتواند در درمان به عنوان پیشگیری ثانویه دوباره مطرح گردد.
با توجه به این سه نکته ، اکنون توصیه های مختلفی که از سوی کارشناسان برای درمان مطرح شده است به اختصار ذکر میشود:
1. از نگاه كردن به مناظر، فيلمها و تصاوير تحريك كننده،خودداري شود و شخص به محض روبه رو شدن با اين امور، چشم خود را بسته و يا به زمين و يا آسمان نگاه كند.
2. از شنيدن و خواندن مباحث و مطالب جنسي و حتي شوخي هاي تحريككننده و فكر كردن در اين امور، دوري شود.
3. در مورد عواقب اخروی این عمل و زیانها و پیامدهای دنیوی آن خوب فکر کند.
4. سعي شود به هنگام خواب، شكم بيش از حد معمول پر نباشد.
5. از خوردن مواد غذايي محرّك نظیر پیاز، فلفل، تخم مرغ، ادویه جات و غذاهاي پرچرب اجتناب نموده و به ميزان ضرورت اكتفا شود.
6. قبل از خواب با رفتن به توالت، مثانه تخليه شود.
7. از نوشيدن زیاد آب و مايعات به خصوص شبها و قبل از خواب پرهيز شود.
8. هيچگاه شخص نبايد به بدن عريان خود نگاه كند.
9. هرگز نبايد به رو خوابيد، که به این شکل خوابیدن مکروه است.
10. وقتی فرد در تخت خواب گرفتار وسوسه انجام این عمل شد، سریع بلند شده، مشغول قدم زدن، نرمش، تماشای برنامه های تلویزیون و امثال آن شود.
11. هرگز عریان یا با شورت نخوابید.
12. به محض بیدار شدن رختخواب را ترک کند.
13. به منظور تخليه انرژي اضافی بدن، ورزش ضروری است.
14. از محیط های آلوده و از هر جایی که احتمال میدهید با رفتن به آن جا دوباره وسوسه شوید، سخت دوری کنید.
15. هر اندازه که مقدور است از طبیعت و فضاهای سرسبز و بانشاط بهره مند شوید.
16. در موقع هجوم افکار جنسی باید از استحمام خودداری کرد.
17. استحمام کردن را نباید طول داد.
18. دوش گرفتن با آب سرد نیز بسیار مفید است.
19. هيچگاه نبايد بيكار بود؛ شخص بايد براي اوقات فراغت، برنامه داشته باشد و آن را با مطالعه، مسافرت، ورزش، زيارت، عبادت و... پر كند؛ چرا که خداوند متعال بنده بیکار را دوست ندارد.
20. برنامه روزانه، به صورت فشرده تنظیم شود به گونه ای که فرصتی برای افکار شیطانی نباشد.
21. هرگاه مورد هجوم افكار جنسي واقع شدید، بايد بلافاصله از مكان خلوت و دور از نظر ديگران خارج شده و خود را به كاري سرگرم كند. در اين زمينه گفتگو با دوستان، مشاركت در برنامه های جمعي بسيار مفيد است.
22. هرگاه شخص مورد هجوم افكار جنسي واقع شد، بايد بلافاصله از مكان خلوت و دور از نظر ديگران خارج شود و خود را به كاري سرگرم كند.
23. در طول روز برای خود برنامه های تفریحی سالم ولذتبخش در نظر بگیرد.
24. هر روز به دفعات مختلف و با تمركز فكر به خود بگويد: «من به خوبي قادرم اين اعتیاد را از خود دور كنم، من می توانم». تكرار اين عبارت ساده، اثر عجيبي در تقويت اراده و روحيه دارد.
25. هفته اي يكي دو روز، روزه مستحبي مفيد است و اگر شخص توان آن را ندارد، ميزان غذا را كاهش و فاصله هر وعده غذا را افزايش دهد و يا وعده های غذایی را كاهش داده و به حداقل خوراك اكتفا كند.
26. تا حد امکان باید از هم کلامی، شوخي و خنده با نامحرم خودداري نموده و متکبرانه رفتار شود.
27. با خواندن قرآن، از خداوند متعال استمداد نموده و نیز به نوارهای صوتی قرآن زیاد گوش دهد.
28. هرگز از رحمت خدا ناامید نشده، با توبه، استغفار و توکل برای ترک این عمل تلاش کند.
29. به محض لغزش فورا توبه نموده و سعی کند که دیگر تکرار نشود.
30. از ذکر لاحول ولا قوّه الاّ بالله العلی العظیم، ذکر صلوات و توسّل به اهل بیت(علیهم السلام) غافل نباشد.
31. یک تقویم محرمانه تهیه نموده، روزهایی را که از کنترل شما خارج میشود علامت بزند. برای روزهایی که موفق به کنترل و مهار نفس شد، به خود پاداش بدهد و برای روزهایی که ناموفق بود جریمه و تنبیه در نظر بگیرد(مثل روزه گرفتن، صدقه دادن، کارهای بدنی سنگین انجام دادن و هر کار مشروعی که انجام آن برای نفستان تلخ و سخت باشد).
32. منشأ اصلی خودارضایی، عدم پاسخ صحيح و مناسب به يكي از نيازهاي واقعي انسان است كه بايد به طور طبيعي و صحيح یعنی از طریق ازدواج، ارضا شود. چنانکه در روایتی که سابقا ذکر شد امیرمؤمنان(علیهالسلام) پس تأدیب مردی که با آلت خود بازی میکرد، وی را از بیتالمال داماد کردند. این رفتار حضرت بیانگر این واقعیت است که اساسیترین و بهترین راه حلّ این مشکل، ازدواج میباشد. بنابراين در صورت امكان با كم كردن سطح توقعها و انتظارها، بايد براي ازدواج اقدام كرد. در ضمن باید به این مطلب هم توجه نمود که اگرچه ازدواج خود به خود مستحب است، ولی اگر شخص نتوانست شهوت جنسی خود را مهار کند و به سوی گناه کشیده شد، در این صورت از نظر اسلام ازدواج بر وی واجب می شود؛ حتی اگر سایر شرایط ازدواج فراهم نباشد.
· سخن پایانی این که اگر تلاش خود را کردید و هنوز نتیجه نگرفتید، برای درمان راه لازم خواهد بود که از مشاوره یک روان شناس یا روان پزشک متعهد و با تجربه کمک بگیرید.
فهرست منابع
1. قرآن کریم.
2. احمدی،سیداحمد (1374)،روانشناسی نوجوانان و جوانان، تهران:مشعل.
3. استون،هانا و استون، ابراهام (1378)، پاسخ به مسائل جنسی و زناشویی (ترجمه طراز الله اخوان)، نشر آلاچیق تهران.
4. بالتر،لارنس (1382)جلوی بچهها نه؟!،(ترجمه محسن ناظران و سمیه قهرمانیان)، تهران: نشر ورجاوند.
5. پارسا، محمد (1378)، روانشناسی رشد کودک و نوجوان، تهران:بعثت.
6. پورافکاری، نصرتالله (1380)، فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی، تهران: فرهنگ معاصر.
7. حقیقت،مجید http://imperator.blogsky.com/?PostID=151/1385.6.13 - .
8. شرفی، محمدرضا (1370)، دنیای جوان، تهران:تربیت.
9. صبور اردوبادی، احمد (1368)، آیین بهزیستی در اسلام ،ج4، تهران:دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
10. قائمی،علی (1373)، خانواده و تربیت جنسی کودکان، تهران: انجمن اولیا و مربیان
11. قائمی،علی (1378)، شناخت، هدایت و تربیت نوجوانان و جوانان، تهران:نشر امیری.
12. قدوسي زاده، حسن و شاکرین(1385)،3/6/85- http://www.porseman.org .
13. کجباف،محمدباقر (1378)، روانشناسی رفتار جنسی (نظریهها و دیدگاهها) ، تهران: نشر روان.
14. کوچتکف،و.د ولاپیک،و.م (1371)، روانشناسی و تربیت جنسی کودکان و نوجوانان، (ترجمه محمد تقی زاد)، تهران:بنیاد.